گزارش کارگاه تعیین قبله ـ جهت یابی ـ رؤیت هلال
کارگاه اول: تعیین قبله با جهت یابی
مکان: سالن کنفرانس مجتمع آموزش عالی بنت الهدی(رض)
استاد: جناب آقای حجۀ الإسلام دیناروند ـ عضو ستاد استهلال مقام معظم رهبری
اولین قدم در تعیین قبله
جهت غرب: حرف W جهت شرق: حرف E
جهت جنوب: حرف S جهت شمال: حرف N
بعد از تشخیص جهات، با دانستن سمت قبله در کشورها و شهرهای مختلف، میتوان در هر ساعتی از روز، قبله را مشخص نمود.
مثلاً قبله در ایران، جنوب غربی است.
روشهای جهت یابی بر اساس پدیدههای طبیعی:
روش اول: شناخت جهات با طلوع و غروب خورشید
سؤال: آیا این روش در طول سال معیار تشخیص جهت است؟
پاسخ: . برای طول سال و همه روزها این راه مطمئن نیست و جهت غرب و شرق را به صورت دقیق تعیین 1 نمیکند، بلکه تقریبی است.
در بعضی از روزهای سال به صورت دقیق، جهت را مشخص میکند: یک هفته اول پائیز(اعتدال پائیزی 2 و یک هفته اول بهار(اعتدال بهاری) هر قدر از اول پائیز و اول بهار فاصله بگیریم، طلوع و غروب خورشید جهت دقیق شرق و غرب را نشان نمیدهد: حرکت خورشید و طلوع و غروب آن، بعد از پاییز تا بهار به سمت جنوب تمایل پیدا میکند.
حرکت خورشید و طلوع و غروب آن، بعد از بهار تا تابستان به سمت شمال تمایل پیدا میکند.
روش دوم: شناخت جهات براساس عقربه های ساعت
نکات:
حرکت عقربه ساعت، یک دایره ایجاد میکند.
برای تشخیص جهت، عقربه ساعت شمار را استفاده میکنیم و با عقربه دقیقه و ثانیه شمار کاری نداریم که ساعت را به دو قسمت تقسم میکند. 9 به 0 و یا 1 به 12 نیم ساز ساعت یعنی خطی است از عدد کاربرد: صفحه ساعت را به صورت افقی قرار میدهیم(همانند ساعت مچی) و بعد عقربه ساعت شمار را به سمت )جهت شرق و 9به0 ) برای ما جهت شمال و جنوب و خط نیم ساز( 12به1(خورشید قرار داده و خط نیم ساز غرب را مشخص میکند.
روش سوم: شناخت جهات با رنگ تنه درختان
در بعضی درختان مانند چنار، تنه درخت در جهت شرق کم رنگتر و تازه تر از تنه درخت در جهت غرب است. دلیل این مسأله این است که تابش آفتاب در عصر(جهت غرب) شدیدتر از تابش آفتاب در صبح(جهت شرق) است.
روش چهارم: شناخت جهات با شکل قرص ماه
از شب اول تا نیمه ماه، آفتاب از جهت مغرب به سمت قرص ماه میتابد و در نیمه دوم، جهت آفتاب با ماه تغییر میکند و از جهت مشرق میتابد. بنابراین، در نیمه اول ماه، اگر خطی بین قسمت تاریکی و روشنی ماه بکشیم، رو به سمت غرب است و جهت غرب را برایمان مشخص میکند و در نیمه دوم p بدست میآید و حرف pحرف ماه، حرف بدست میآید و حرف q به سمت شرق است و جهت شرق را برایمان مشخص میکند.
روش پنجم: شناخت جهات با ستاره قطبی(جدی)
این ستاره در جهت شمال قرار دارد و جهت شمال را نشان میدهد و این علامت حتی در روایات نیز به عنوان روشی برای تعیین قبله مطرح شده است. آسمان و زمین حرکت دارند اما ستاره قطب شمالی ثابت است زیرا چرخش زمین از غرب به شرق است و به تبع زمین همه آسمان از غرب به شرق میچرخد اما ستاره قطبی که در محور این چرخش است، میچرخد اما جا به جا نمیشود و مکان قرار گرفتن آن ثابت است. راه پیدا کردن ستاره قطب شمال : ستاره قطبی در انتهای صورت فلکی دم دب اصغر(خرس کوچک) قرار دارد و اگر از انتهای ملاقه در صورت در آسمان است؛ خطی W یا M فلکی دب اکبر(خرس بزرگ) و یا از ستاره وسط ذات الکرسی که به شکل حرف کشیده شود، به ستاره قطبی میرسیم.
سؤال: شهید در کتاب لمعه در مورد ستاره جدی(ستاره قطبی) تعبیر دارد: گفته میشود که جدی تغییر مکان ندارد؟
پاسخ: اگر با نرم افزارهای دقیق اندازه گیری شود، در طول سال به اندازه یک درجه جابه جا میشود و لذا سخن علمای اسلام صحیح بوده است و با تسامح گفته میشود که جابه جایی ندارد.
روش ششم: شناخت جهات با ظهر خورشیدی
مقدمات:
عرض جغرافیایی: خطی که زمین را به دو نیم کره شمالی و جنوبی تقسیم میکند، خط استوا است که همان دایره عظیمه عرض جغرافیایی است.
بعد از خط استوا به طرف شمال و جنوب، 9مدار به انداره 10 درجه ترسیم میشود که همه آنها را عرض جغرافیایی میگویند. مبدأ عرض جغرافیایی که صفر درجه 13 درجه بیشتر میشود تا 13 است، خط استوا است و هرچه به سمت شمال یا جنوب میرود، هر مداری، درجه عرض جغرافیایی میرسد. خطی که در امتداد خط استوای زمین در آسمان تصور شود 93به مدار خط استوا سماوی نام دارد.
طول جغرافیایی: خطی که زمین را به دو نیم کره شرقی و غربی تقسیم میکند، خط نصف النهار است که 360 درجه نصف النهار با فاصله یک درجه ترسیم میشود که همان طول جغرافیایی است. بعد از نصف النهار مبدأ، در گذشته شهر مکه و مکان های دیگر بوده است اما بعد از رنسانس، رصد خانه گرینویچ لندن به عنوان نصف النهار مبدأ شناخته شد.
وقتی خورشید به بالاترین حد خود برسد که میگویند در نصف النهار خود قرار گرفته است، بر اساس سایه آن میتوان جهت شرق و غرب را تشخیص داد.
