کارگاه علمی- پژوهشی روش تدریس احکام2

خلاصه مطالب پست قبل
 1. شک در خروج: عدم خروج؛ 2. شک در خون بودن (جنس): عدم خون؛ 3.  شک در محل خروج خون: عدم حدث. در سه مورد آخر چون شک در موضوع است، نیاز به جستجو ندارد. 
خون مشتبه بین حیض و بکارت و جراحت، این­جا شک در نوع حکم است و هنگام شک باید تکلیف مشخص شود. بنابراین،  باید تفحص از موضوع کرد تا نوع تکلیف مشخص شود: 
1. اختیار (آزمایش) ممکن است؛ الف) مشتبه بین حیض و بکارت: مقداری پنبه را در ابتدای مجرا قرار می­دهد و به آرامی خارج می­کند. اگر به شکل مطوق (دور پنبه) آلوده بود، خون بکارت است و اگر روی پنبه آلوده بود، حیض است. ب) مشتبه بین حیض و جراحت: پنبه­ای که برای آزمایش است، اگر سمت راست آن آلوده شده، خون جراحت است. اگر از سمت چپ خارج شده، خون حیض است.
 2. آزمایش ممکن نیست؛ الف) حالت سابق معلوم است: بنا را بر حالت سابق می­گذارد به شرطی که مخالفت یا شرایط حیض نداشته باشد. برای مثال اگر بعد از ده روز از ابتدای حیض باشد، دیگر حیض نیست، بلکه استحاضه است و اگر سابقه طهر داشته و حالا نمی­داند چیست، حکم طاهر را دارد. ب) حالت سابق معلوم نیست: جمع بین تروک حائض و اعمال طاهر؛   اقسام زنان حائض در ابتدا باید تذکر داد که مهم شرایط حیض است و زن هرگاه از خون پاک شد، باید غسل حیض کند و عبادات خود را شروع نماید. تقسیماتی که در ذیل می­آید، زمانی کاربرد اصلی آن ظاهر می­شود که زن خونش از ده روز بگذرد که برای مشخص کردن ایام حیض و استحاضه او نوع عادتش که در قبل از عبور خون از ده روز وجود داشته، مؤثر است.
 الف) حائضی که صاحب عادت است که انواع آن عبارتند از: وقیته؛ عددیه؛ وقتیه و عددیه. 
1. صاحب عادت وقتیه؛ به زنی گفته می­شود که شروع خون دیدنش منظم است، ولی پایان عادت او نظم خاصی ندارد. اقسام آن عبارتند از: الف) اول هر ماه خون می­بیند و ممکن است در ماهی پنج روز و در ماه دیگر هفت روز خون ببیند و تمام این پنج روز و یا هفت روز آلوده است. ب) اول هر ماه خون ببیند و بیش از سه روز آلوده است و سپس پاکی دارد و پس از آن آلودگی دارد و مجموع ایام دو خون و پاکی آن بیش از ده روز نیست. ج) خانمی چند ماه پشت سر هم خون می­بیند، ولی از اول هر ماه خون او صفات حیض را دارد و ایامی که خون صفات حیض را دارد کمتر از ده روز بوده و در هر ماه تعداد آن متفاوت است. تذکر: به این زن مستمره‌الدم گفته می­شود و به عادت حاصل از این نوع خون­ریزی عادت حاصل از صفات یا حاصل از تمییز گویند. 
2. صاحب عادت عددیه؛ الف) خانمی که هر بار خون دیدن او با فاصله و نظم اقل طهر (10 روز) یا بیش­تر است که تاریخ شروع آن منظم نیست، ولی تعداد روزهای منظم دارد؛ یعنی هر بار مثلاً هفت روز کاملاً خون می­بیند. ب) خانمی که هر بار خون دیدن او با فاصله و نظم اقل طهر (10 روز) یا بیش­تر است که تاریخ شروع آن منظم نیست، ولی تعداد روزهای منظم دارد. مثلاً هر بار سه روز یا بیش­تر خون دیده، سپس چند روز پاک می­شود و سپس چند روز خون می­بیند که مجموع دو خون و طهر بین آن، بیش از ده روز نبوده، ولی تعداد ایام آن منظم است. مثلاً مجموع این ایام در هر بار هشت روز است. ج) خانمی که به طور مستمر چند ماه خون می­بیند و در هر بار چند روز آن (که در هر بار به یک اندازه است) خون او صفات حیض دارد و بقیه صفات استحاضه دارد. برای مثال هر بار نه روز صفات حیض دارد. 
3. صاحب عادت وقتیه و عددیه؛ الف) خانمی چند ماه پشت سرهم، اول ماه و به مدت هفت روز خون ببیند. ب) خانمی چند ماه پشت سرهم، اول ماه سه روز یا بیش­تر خون می­بیند و چند روز پاک است و سپس دوباره خون می­بیند که مجموع دو خون و پاکی وسط بیش از ده روز نیست، ولی منظم است. برای مثال هر ماه نه روز خون می­بیند. ج) خانمی که مستمره‌الدم است: اول هر ماه به مدت شش روز خون او صفات حیض دارد و بقیه آن صفات استحاضه دارد. ب) حائضی که صاحب عادت نیست که انواع آن عبارتند از: مبتدئه؛ مضطربه؛ ناسیه. مبتدئه: خانمی که اولین بار است که خون می­بیند. مضطربه: خانمی که عادت او نظم خاصی ندارد نه در شروع وقت آن و نه در تعداد ایام. ناسیه: خانمی که زمان شروع و تعداد ایام عادت خویش را فراموش نموده است. 
نکته: آنچه در بالا آمد، نظرات امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) و برخی مراجع می­باشد، ولی باید دقت داشت: الف) در موارد ب سه نوع عادت که پاکی بین است چند نظر وجود دارد: 
1- طبق نظر امام(ره) و مقاله معظم رهبری(مدظله العالی) حیض است. 
2- حکم پاکی را دارد، یعنی زن در پاکی­های ایام عادت موظف است غسل حیض کند عبادت خود را انجام دهد و حکم زن­های پاک را دارد که طبق نظر آیات عظام مکارم و شبیری زنجانی است، حتی اگر پاکی به اندازه انجام غسل و نماز باشد، باید غسل کند و نماز بخواند. 
3- در این ایام احتیاط واجب جمع بین دو عمل بالاست؛ یعنی زن هم حکم زن­های حائض را دارد و هم حکم زن­های پاک. (آیت‌الله سیستانی) ب) در نحوه محاسبه ایام عادت در نوع ب، ممکن است اختلاف نظر باشد. برای مثال آیت‌الله سیستانی می­فرماید: اگر سه روز خون ببیند و سه روز پاک باشد و سه روز خون ببیند، در مجموع شش روز عادت او می­شود و نظم در روزهایی که خون دیده و پاک بوده، لازم است تا صاحب عادت شود. ج) برخی عادت حاصل از تمییز را نمی­پذیرند. معیار تحقق عادت · دو ماه مثل هم در وقت و عدد: عددیه وقتیه ·  دو ماه مثل هم در وقت فقط: وقتیه · دو ماه مثل هم در عدد فقط: عددیه دو مورد آخر به احتیاط مستحب عادت تشکیل نمی­شود. باید دقت داشت تحقق عادت وقتی کاربرد دارد که خون از ده روز بگذرد و همچنین در وقتیه برای حکم به حیض بودن خون در شروع کاربرد دارد. معیار بهم خوردن عادت اگر یک­بار خلاف عادت دیده است عادت قبلی زائل نمی­شود و اگر دو بار خلاف عادت خون دیده است دو حالت وجود دارد: الف) هر دو خون مثل هم است: عادت جدید تشکیل شده. ب) هر کدام متفاوت است: احتیاط واجب از بین نرفته، یعنی در این صورت که بیش از دوبار خلاف عادت ندیده که مضطربه شود، اگر خون او بار سوم از ده روز گذشت، باید بین صاحب عادت و مضطربه در وظایفش جمع نماید. حکم به حیض بودن در ابتدای رویت خون وقتیه (عددیه باشد یا نه): اگر خون را در ایام عادت یا یکی دو روز قبل و بعد از عادت ببیند، به مجرد رؤیت خون، حیض حساب کند؛ اگرچه نشانه­های حیض نداشته باشد. اگر کسی که خون دیده صاحب عادت وقتیه نیست و مضطربه، عددیه، ناسیه  و مبتدئه است اگر خونی که می‌بیند صفات حیض دارد، به مجرد دیدن، آن خون حیض است و اگر خونی که دیده صفات حیض ندارد، احتیاط جمع بین حیض و استحاضه است که در این حالت اگر بیش از سه روز طول کشید، حیض است و اگر کمتر از سه روز طول کشید، استحاضه است. اگر صاحب عادت ·   قبل از عادت و ایام عادت خون ببیند. ·    بعد از عادت و ایام عادت خون ببیند. ·   بعد از عادت و قبل از عادت و ایام عادت خون ببیند. ولی مجموع خونهای او بیش از 10 روز نشود همه خونهایی که دیده، حیض است ولی اگر بیش از 10 روز شود در ذیل می‌آید؛ عبور خون از ده روز خون حیض هفت شرط دارد که اگر یکی از این شروط را از دست بدهد دیگر حیض نیست و حکم استحاضه را خواهد داشت. پس هنگامی که خونی از ده روز بیش­تر می­شود، در صورت وجود شرایط دیگر حیض، برای تشخیص ایام حیض فارغ از شرایط دیگر، توجه به مراحل ذیل مطرح است: الف) رجوع به عادت؛ ·            اگر زنی صاحب عادت باشد (وقتیه) و خونی دیده است که در ایام عادت و خارج آن (قبل و بعد از آن بوده) از جهت وقت باید به وقت خویش رجوع نماید و برای پایان عادت از مراحل بعدی کمک بگیرد. ·            اگر زنی صاحب عادت عددیه بوده در تعداد روزها به عادت خویش رجوع نماید و در شروع و پایان عادت به مراحل بعدی رجوع کند. ·            اگر زنی صاحب عادت وقتیه و عددیه بود در شروع و پایان به عادت خویش رجوع نماید. ب‌)        رجوع به صفات؛ اگر خانمی صاحب عادت نباشد به صفات رجوع نماید. برای خون حیض صفاتی بیان شده است: قرمز، قرمز مایل به سیاه، حرارت، سوزش و فشار. البته این صفات، صفات غالبی حیض است. درباره رجوع به صفات دو نظر وجود دارد: یکم) یک صفت کافی است تا بگوییم خون دارای صفات است. مثلا اگر فقط قرمز باشد، می­گوییم خون دارای صفات است؛ یعنی اگر زنی بیش از ده روز، برای مثال پانزده روز خون ببیند، که تمامی این مدت قرمز باشد و شرایط دیگر مثل استمرار را داشته باشد، خون او به تمامی دارای صفات بوده و اگر زمانی خون­ریزی شدید باشد و زمانی کم باشد، تمامی آنها از جهت صفت برابرند و برای تشخیص حیض باید سراغ مرحله دوم رفت (رجوع به اقارب) و در صورت اختلاف آنها در عدد سراغ عدد روایت می‌رویم. برخی می­گویند اگر بخشی از خون دارای صفات بیش­تر از جهت شدت و تعداد صفات باشد، به گونه­ای که بخشی از آن از جهت صفات غالب بر بخش دیگر باشد، همان بخش را حیض قرار می­دهیم. برای رجوع به صفات دو شرط باید رعایت شود. خونی که دارای صفات است در صورتی به کمک ما می­آید که حداقل سه روز و حداکثر ده روز باشد. پس اگر خون صفات­دار کم­تر از سه روز باشد یا بیش­تر از ده روز باشد، دیگر دست ما را نگرفته و سراغ مرحله بعد یعنی، رجوع به اقربا و در صورت عدم اتفاق آنان سراغ عدد روایت می­رویم. دوم) دو خون با صفت که بین آنها خون بر صفت باشد، نباشد؛ بدین صورت که برای مثال پنج روز خون با صفت حیض پنج روز خون بدون صفت حیض (یا صفت استحاضه زردرنگ)، پنج روز خون با صفت حیض که دیگر نمی­توان طبق صفات قضاوت کرد؛ زیرا نه خون اول را می­توان ترجیح داد، نه خون دوم را؛ زیرا از هر جهت با هم برابرند. بنابراین، سراغ مرحله بعد می­رویم؛ یعنی رجوع به فامیل یا عدد روایت (طبق نظر امام(ره) و مقام معظم رهبری(دامة برکاته). البته آیت‌الله سیستانی می­فرماید: خون اول را حیض قرار دهند. ج) رجوع به اقربا؛ اگر صفات نتوانست به کمک او بیاید به فامیل خویش رجوع می­کند، اگر اغلب قریب به اتفاق فامیل (چه پدری چه مادری) او عدد خاصی دارند، همان عدد عادت او خواهد بود. آیت الله سیستانی رجوع به اقربا را با دو شرط می­پذیرد؛ زیرا رجوع به بعضی را هم ایشان می­پذیرد: ·        عدد فامیل به گونه­ای نباشد که شخص یقین داشته باشد مخالف عدد اوست. مثل اینکه او در زمان قوت و جوانی است و فامیل او نزدیک سن یائسگی و ضعف است در ای صورت به بعضی رجوع می‌شود. 
نداند که مقدار عادت آن زن که به او رجوع کرده با مقدار عادت خویشانش که دارای شرط اول می‌باشند، تفاوت دارد، ولی اگر مقدار تفاوت خیلی کم باشد که حساب نشود، ضرر ندارد.   د) رجوع به دختران هم سن و سال؛ غالب فقها این را نمی­پذیرند.   هـ) عدد روایت؛ اگر فامیل او عدد خاصی نداشتند، باید به عدد روایت که اختلافی است رجوع نماید که شامل اعداد 10 – 7 -6- 3 می­باشد. در این مورد نظر امام(ره) و مقام معظم رهبری(دامة برکاته) عدد هفت است، ولی نظر آیت‌الله سیستانی این است که از عدد سه تا عدد ده هر عددی را که به عادت او نزدیک­ است، انتخاب کند.   v    عبور خون از ده روز یکم) صاحب  عادت؛   وقتیه و عددیه: خونی که در زمان عادت است، اگرچه صفات حیض ندارد، حیض است. وقتیه: طبق وقت در شروع و در تعیین عدد: الف) برخی از خون صفت دارد: رجوع به صفت طبق آن دو شرط. ب) خون­ها یک­جورند: 1. اقارب متفق دارد: رجوع به اقارب طبق توضیح. 2. اقارب متفق ندارد یا اصلاً اقارب ندارد: رجوع به عدد 7. عددیه: در عدد رجوع به عادت در تعیین وقت: الف) برخی از خون‌ها صفت­ دارند: اگر به اندازه عادت است، همان حیض می‌باشد و اگر کم­تر از عادت است مقداری را که کم است با خون بی‌صفت کامل کند و اگر بیش از عادت است به اندازه عادت فقط حیض است. ب) یک­جورند: از روز اول حیض و در عدد به عادتش رجوع کند.   دوم) صاحب عادت نیست؛ مبتدئه، مضطربه، ناسیه؛   1. اگر خون دارای صفات است، به صفت طبق توضیحات رجوع شود: الف) کم­تر  از سه و بیش­تر از 10 نباشد. ب) خون مغارض نباشد. با نبود دو شرط: خون صفات­دار در شروع بگیرد و در انتهای آن به اقارب یا هفت روز رجوع کند. ب) یک­جورند: از روز اول حیض در عدد: مبتدئه: الف) اقارب دارد: رجوع به اقارب. ب) اقارب ندارد: رجوع به عدد هفت. مضطربه: الف) رجوع به اقارب: ·            اقارب عددشان هفت است: همان حیض. ·            اقارب عددشان کم­تر از هفت است. ·            اقارب عددشان بیش­تر از هفت است. مورد دوم و سوم در تفاوت با هفت احتیاط به جمع، یعنی از 7-2 و 9-7 را بین حیض و استحاضه احتیاط واجب جمع کند. ناسیه: احتیاط واجب هفت روز حیض: رجوع به اقارب ندارد. زنی در یک ماه با رعایت اقل طهر دو بار خون دیده: الف) یکی مطابق عادت: خون در عادت حیض. خون دیگر: صفات دارد: حیض. صفات ندارد: جمع بین تروک حائض و استحاضه. ب) هیچ­کدام مطابق عادت نیست: 1.  الف) خون اول صفات دارد. ب) خون دوم صفات دارد. 2. الف) خون اول صفات ندارد. ب) خون دوم صفات ندارد. 3. الف) خون اول دارای صفات. ب) خون دوم بدون صفات. حکم: همه حیض احتیاط مستحب. مورد دوم و سوم قسمت «ب» جمع بین تروک حائض و اعمال استحاضه. باید دقت داشت بحث در اینجا فارغ از شرایط است و اگر خونی شرایط را نداشته باشد، حتی اگر در زمان عادت باشد و صفات حیض را هم داشته باشد، حیض نخواهد بود. تمرین سوال1. خانمی مطرح می­کند بیش از ایام خون دیده، مثلاً اگر عدد او پنج است هفت روز است که خون می­بیند، برای پاسخ باید دقت شود ابتدا از شرایط سؤال شود.پس این سؤالات را باید پرسید. آیا از ابتدا خون استمرار داشته است یا نه؟ پاسخ­های احتمالی: الف) بله پاسخ: 1. تا از ده روز نگذشته می­تواند ترک عبادت کند، مگر اینکه یقین دارد که از ده می­گذرد که باید عبادت کند. 2. اگر یقین دارد که قبل از ده روز پاک می­شود باید ترک عبادت کند 3. اگر احتمال می­دهد خون او از 10 روز بگذرد، الف) ترک عبادت کند؛ ب) می­تواند بین تروک حائض و اعمال استحاضه جمع کند و اگر خون او از ده روز گذشت به اندازه ایام او عادت است و اگر از  ده روز نگذشت، تمام ایام او عادت است پس اگر روزه گرفته روزه­های او باطل است.     ب) خیر  پاسخ: از وقتی خون او استمرار یافته، عادت او شروع می­شود؛ برای مثال اگر چهار روز است که خون او استمرار دارد، سه روز اول استحاضه است و بقیه پاسخ مثل بالاست. ج) نمی­داند پاسخ: از وقتی که یقین دارد حتماً حیض است و از وقتی که شک دارد، احتمالاً حیض است. پس دارای دو عدد است، اگر مثلاً سر ده روز خونش قطع شود، یک عدد او ده است، یک عدد کمتر از ده. مثلاً سه روز اول را شک دارد و اعداد او هفت و ده، پس از غسل حیض سه روز نماز قضا دارد و اگر یک عدد از ده بگذرد و یکی از ده نگذرد، مثلاً یکی یازده و دیگری هشت است پس از ده روز یکی احتیاط به جمع است و دیگری حیض است که وظیفه فعلی او احتیاط می‌باشد و اگر هر دو از ده بگذرد، استحاضه است. نکته: توضیحاتی که قبلاً در نحوه بیان شرایط گفته شد را دقت نمایید هم در بیان دقیق جهت درک استمرار و نحوه محاسبه ایام، ولی پرسیده شود و مطلب بیان شود؛ یعنی موضوع‌شناسی توسط شما انجام شود؛ زیرا ممکن است پرسش­گر نتواند تشخیص موضوع بدهد. سوال 2: خانمی مطرح می­کند پانزده روز خون دیده و این خانم پس از اتمام خون سؤال می­کند. الف) آیا دهه طهر داشته است؟ پاسخ: خیر، نداشته. طبق نظر مقالم معظم رهبری(دامة برکاته) و آیت‌الله سیستانی، برای او دهه طهر تشکیل می­دهیم و بعد شرایط دیگر بررسی می­شود و مراجعی که در دهه طهر تشکیل نمی­دهند، تمام آن استحاضه است. ب) برای کسی که دهه طهر داشته یا با تشکیل دهه طهر باز خون او از 10 تجاوز کرده است یا نه، این مورد بررسی شود. و سوال از استمرار و توالی می­شود که سه پاسخ و سوال قبل مطرح می‌شود که اگر از 10 رد کرده است پاسخ به این شرح است. الف) رجوع به عادت اگر صاحب عادت است. برای تشکیل عادت وقتیه باید فاصله منظم ایجاد شود. مثلاً اگر این بار ده روز بود و ماه سی روزه باشد، ماه دیگر هم ده روز خون دیده باشد و یا طبق نظر آیت‌الله سیستانی طهر منظم داشته باشد، مثلاً هر 28 روز پاک است که به وقت رجوع می­کند و اگر عدد دارد به عدد رجوع می­کند. ب) اگر فرد صاحب عادت نیست، به صفات رجوع می­کند که دو نظر وجود دارد؛ مقام معظم رهبری(دامة‌برکاته) به غلبه صفات، آیت‌الله سیستانی اگر تمام خون­ها دارای صفت باشند، بعضی یکی برخی بیشتر دیگر به صفات رجوع نمی­کند و نوبت مرحله بعد می‌رسد. سپس رجوع به فامیل با توجه به توضیحاتی که در گذشته بیان شد، و بعد از آن نیز رجوع به عدد روایات می‌کند با توجه به اختلاف آراء مراجع که قبلاً بیان شد. سوال3. خانمی عادتش هفت روز است، این دفعه نه روز خون دیده؟ حتماً تأکید شود که هرگاه خون زیر ده روز قطع شود همه آن حیض است و هرگاه از ده روز رد شود، ممکن است مقداری از این دهه استحاضه باشد و تا خون از ده روز رد نشده، مشکلی ندارد. خانمی قبل از عبور از ده می­پرسد پاسخ این است:حتماً باید تا 10 روز صبر کند مگر مواردی که قبلاً بیان شد که باید عبادت را شروع نماید.